Pyotr III Пётр III
Sa hoàng Nga
Nga hoàng Pyotr III năm 1762.
Hoàng đế và Đấng cầm quyền chuyên chính của tất cả nước Nga
Tại vị	5 tháng 2 tháng 1762 – 9 tháng 7 năm 1762
Tiền nhiệm	Elizaveta
Kế nhiệm	Yekaterina II
Công tước xứ Holstein-Gottorp
Tại vị	18 tháng 6 năm 1739 – 9 tháng 7 năm 1762
Tiền nhiệm	Karl Friedrich
Kế nhiệm	Pavel
Thông tin chung
Sinh	(1728-02-21)21 tháng 2, 1728 Kiel, Holstein-Gottorp, Công quốc Holstein
Mất	17 tháng 7, 1762(1762-07-17) (34 tuổi) Ropsha, Đế quốc Nga
An táng	khai quật và hiện tại được chôn cất tại Đại giáo đường Thánh Phêrô và Phaolô
Phối ngẫu	Yekaterina II (cưới 1745)
Hậu duệ	Pavel I Nữ Đại Công tước Anna Petrovna
Tên đầy đủ tiếng Nga: Пётр III Фёдорович, đã Latinh hoá: Pyotr III Fyodorovich tiếng Đức: Karl Peter Ulrich
Hoàng tộc	Nhà Holstein-Gottorp-Romanov
Thân phụ	Karl Friedrich, Công tước xứ Holstein-Gottorp
Thân mẫu	Anna Petrovna của Nga
Tôn giáo	Chính thống giáo Nga trước là Giáo hội Luther
Chữ ký

Pyotr III (21 tháng 2 (lịch cũ: 10 tháng 2) năm 1728 – 17 tháng 7 (lịch cũ: 6 tháng 7) năm 1762) (tiếng Nga: Пётр III Фëдорович, Pyotr III Fyodorovich), còn gọi là Pie III là một Nga hoàng, chỉ trị vì trong 6 tháng năm 1762. Mặc dù triều đại của ông cực kỳ ngắn ngủi (chỉ 186 ngày), Pyotr III vẫn là một nhân vật lịch sử gây tranh cãi và có ảnh hưởng, được biết đến với việc chấm dứt nghĩa vụ phục vụ nhà nước bắt buộc đối với giới quý tộc và bị lật đổ bởi một cuộc đảo chính cung đình do vợ ông, Nữ hoàng tương lai Yekaterina Đại đế, lãnh đạo.

Pyotr chào đời ở Kiel, Schleswig-Holstein và được đặt tên là Karl Peter Ulrich. Cha là Karl Friedrich, công tước xứ Holstein-Gottorp (cháu của Karl XII của Thụy Điển). Mẹ là Nữ Đại vương công Anna Petrovna, con gái của Pyotr Đại đế với người vợ thứ hai là Yekaterina I. Mẹ của ông mất trong khoảng thời gian hai tuần sau khi hạ sinh ông. Năm 1739, cha của Pyotr mất và ông thay thế cha trở thành công tước xứ Holstein-Gottorp ở tuổi 11. Do đó, ông có thể được coi là người kế thừa cả hai vương triều Nga và Thụy Điển.^[1]

Khi em của Anna là Elizaveta trở thành Nữ hoàng Nga, bà đã đưa Pyotr từ Đức về Nga và tuyên bố ông là người kế thừa của bà vào mùa thu năm 1742. Trước đó, cậu bé Pyotr 14 tuổi đã được tuyên bố là Vua của Phần Lan trong Chiến tranh Nga-Thụy Điển khi người Nga đang chiếm giữ Phần Lan. Vào khoảng cùng thời gian, vào tháng 10 năm 1742, ông được Quốc hội Thụy Điển chọn làm người kế vị tiềm năng cho ngai vàng Thụy Điển. Tuy nhiên, quốc hội Thụy Điển không hay biết rằng ông cũng đã được tuyên bố là người kế vị tiềm năng của ngai vàng Nga, và khi phái đoàn của họ đến Sankt-Peterburg vào tháng 11, thì đã quá muộn. Cũng trong tháng 11, Pyotr đã cải đạo sang Chính thống giáo Đông phương dưới tên gọi Pyotr Fyodorovich và được phong làm Đại vương công Nga. Cụm từ "Cháu trai của Pyotr Đại đế" (tiếng Nga: внук Петра Великого, đã Latinh hoá: vnuk Petra Velikogo) trở thành một phần không thể thiếu trong tước hiệu chính thức của ông, nhấn mạnh quyền kế thừa của ông đối với ngai vàng Nga, và việc bỏ qua cụm từ này trở thành tội phạm.^[2]

Ông được người dì là Nữ hoàng Elizaveta Petrovna chỉ định làm người kế vị ngôi vua. Elizaveta là con gái của Pyotr Đại đế. Tuy nhiên, do được nuôi dưỡng trong môi trường Đức và chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ truyền thống Holstein. Pyotr không thể hòa nhập với văn hóa Nga, gặp khó khăn trong việc học tiếng Nga, và công khai bày tỏ sự yêu thích dành cho Holstein và Phổ.

Nữ hoàng Elizaveta đã sắp xếp cho Pyotr kết hôn với người em họ đời thứ hai của ông, Sophie Auguste Friederike (sau này là Yekaterina Đại đế), con gái của Christian August, Thân vương xứ Anhalt-Zerbst và Công nữ Joanna Elisabeth xứ Holstein-Gottorp. Sophie chính thức cải đạo sang Chính thống giáo Nga và lấy tên Yekaterina Alekseyevna (tức Yekaterina). Họ kết hôn vào ngày 21 tháng 8 năm 1745. Tuy nhiên cuộc hôn nhân không hạnh phúc, nhưng đã có một con trai, sau này là Sa hoàng Pavel I, và một con gái, Anna Petrovna (9 tháng 12, 1757 – 8 tháng 3, 1759).^[3] Yekaterina sau này đã viết trong nhật ký riêng rằng Pavel không phải là con trai của Pyotr; thực tế, họ chưa bao giờ quan hệ tình dục trong hôn nhân.^[4] Trong suốt mười sáu năm sống tại Oranienbaum, Yekaterina đã có rất nhiều tình nhân, trong khi chồng bà cũng làm điều tương tự vào đầu thời gian này.

Pyotr III lên ngôi năm 1762.

Quan điểm lịch sử truyền thống về Pyotr III chủ yếu dựa vào hồi ký của Yekaterina Đại đế và những người đương thời có ác cảm với ông, miêu tả ông là một người trẻ con, kém thông minh, thô lỗ , nghiện rượuvà không có hứng thú với các vấn đề chính trị của Nga, thay vào đó chỉ quan tâm đến việc thao diễn quân sự với đội lính cá nhân người Holstein tại điền trang Oranienbaum. Ông được cho là một người có tâm lý bất ổn, có hành vi thất thường và thiếu sự chín chắn cần có ở một người cai trị.

Tuy nhiên, các nhà sử học gần đây đã đưa ra một đánh giá cân bằng hơn, cho rằng những khuyết điểm của ông có thể được phóng đại do sự thù địch của Yekaterina và những kẻ lật đổ ông, vốn là một công cụ biện minh cho cuộc đảo chính của bà. Họ lập luận rằng Pyotr là một người có năng lượng và trí tuệ nhất định, nhưng bị cô lập khỏi công việc triều chính trong thời gian dài dưới triều đại của Elizaveta, khiến ông thiếu kinh nghiệm chính trị. Nỗi ám ảnh của ông với quân sự có thể là kết quả của sự giáo dục khắc nghiệt và mong muốn được trở thành một nhà quân sự vĩ đại như Friedrich II của Phổ. Thái độ chống Nga và thân Phổ công khai của ông, cùng với sự thiếu tôn trọng Giáo hội Chính thống giáo, là những yếu tố chính gây ra sự oán giận sâu sắc trong triều đình và tầng lớp quý tộc.

Chân dung này của Pyotr có thể được tìm thấy trong hầu hết các sách lịch sử, bao gồm cả Bách khoa Toàn thư Britannica năm 1911:

Bản chất khiến ông ta thấp hèn, bệnh đậu mùa khiến ông ta trở nên gớm ghiếc, và những thói quen suy đồi khiến ông ta ghê tởm. Và Pyotr mang tất cả tâm tính của loại tiểu công tước Đức tồi tệ nhất thời bấy giờ. Ông có niềm tin rằng tước vị công tước cho phép ông xem thường phép tắc và cảm xúc của người khác. Ông lên kế hoạch cho những trò đùa thực tế tàn bạo, trong đó luôn có phần bạo lực. Sở thích đàn ông nhất của ông không vượt quá loại hứng thú quân sự được định nghĩa là "sự cuồng binh sĩ", niềm đam mê với đồng phục, chất làm sạch thắt lưng, nút áo, "các thủ đoạn thao diễn và kỷ luật bề ngoài". Ông ghét người Nga, và bao quanh mình bằng những người Holstein^[5]

Đã có nhiều nỗ lực nhằm sửa đổi đặc điểm truyền thống về Pyotr và các chính sách của ông. Sử gia Nga A. S. Mylnikov có một cái nhìn rất khác về Pyotr III:

Nhiều phẩm chất mâu thuẫn cùng tồn tại trong ông: sự quan sát sắc bén, lòng nhiệt thành và trí tuệ nhạy bén trong các lập luận và hành động, sự thiếu thận trọng và thiếu minh mẫn trong giao tiếp, sự thẳng thắn, lòng tốt, sự châm biếm, tính nóng nảy và sự giận dữ.^[6]

Nhà sử học người Đức Elena Palmer thậm chí còn miêu tả Pyotr III là một người có văn hóa, tư tưởng cởi mở và đã cố gắng thực hiện những cải cách dũng cảm, mang tính Khai Sáng ở Nga.

Do có tư tưởng thân Phổ và ngưỡng mộ Friedrich II nên sau khi Pyotr III trở thành Sa hoàng Nga, ông đã rút quân khỏi Chiến tranh Bảy năm và ký một Hiệp ước hòa bình với Phổ, đồng thời tuyên bố bảo vệ Phổ trước bất cứ một cuộc tấn công nào.^[7] Đồng thời, Friedrich cũng trao trả tù binh Nga. Ông đã từ bỏ tất cả các cuộc chinh phạt của Nga ở Phổ và trao cho Phổ 12.000 quân để liên minh với Friedrich II. Do đó, Nga đã chuyển từ một kẻ thù của Phổ sang một đồng minh.^[8] Sau đó, quân đội Nga rút khỏi Berlin và chuyển sang tấn công Áo. Nhờ đó, Friedrich II đã chiếm lại được Silesia từ Áo và sau đó buôc Áo phải lên bàn đàm phán để ký Hòa ước Hubertusburg^[8]

Trong suốt 186 ngày trị vì của mình, Pyotr III đã thể hiện một tinh thần cải cách mạnh mẽ, ban hành khoảng 220 luật mới mà ông đã dày công xây dựng trong suốt thời gian làm thái tử. Nhà văn Elena Palmer đã nhận xét rằng những cải cách này mang tính chất dân chủ^{[như thế nào?][9][cần số trang]} bởi chúng hướng đến việc mở rộng quyền tự do cá nhân và giảm bớt sự chuyên quyền của nhà nước. Một trong những hành động nổi bật nhất của ông về mặt tinh thần là tuyên bố tự do tôn giáo cho toàn thể thần dân.^[10]

Cải cách mang tính bước ngoặt và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Pyotr III là việc miễn trừ giới quý tộc khỏi nghĩa vụ dân sự và quân sự bắt buộc trong thời bình, cho phép họ tự do đi lại nước ngoài theo ý muốn. Đây là sự đảo ngược căn bản so với chính sách của Pyotr Đại đế, vốn yêu cầu quý tộc phục vụ nhà nước suốt đời. Tuy nhiên, Sa hoàng cũng không quên bảo vệ những người dân thấp cổ bé họng: ông cấm địa chủ giết hại nông dân của mình, áp đặt hình phạt lưu đày suốt đời đối với những kẻ vi phạm. Về mặt tôn giáo, ông đã chấm dứt cuộc đàn áp những người Cựu Tín, một cộng đồng tôn giáo bị cô lập và chịu nhiều bất công trong nhiều thế kỷ.^[11]

Về mặt Giáo hội, Pyotr III đã ban hành một bản tuyên ngôn tuyên bố việc thế tục hóa đất đai của nhà thờ, một động thái nhằm làm suy yếu quyền lực kinh tế khổng lồ của Giáo hội Chính thống. Mặc dù ông không kịp chứng kiến chính sách này được thực hiện, người kế vị ông, Yekaterina Đại đế, một người theo chủ nghĩa thế tục kiên định, đã tiếp tục và hoàn tất việc thế tục hóa đất đai ngay trong triều đại của bà. Tuy nhiên, không phải mọi cải cách của Pyotr đều được Yekaterina duy trì; một ví dụ rõ rệt là việc Pyotr đã bãi bỏ Phủ Thủ tướng Bí mật, cơ quan cảnh sát mật khét tiếng của Đế quốc Nga, vì ông phản đối các vụ bắt giữ và tra tấn tùy tiện của nó. Yekaterina sau đó đã tái lập cơ quan này dưới một tên gọi khác là Đội Thám hiểm Bí mật.^[12]

Chính sách kinh tế của Pyotr III phản ánh sự gia tăng ảnh hưởng của chủ nghĩa tư bản phương Tây và sự trỗi dậy của tầng lớp thương nhân, hay còn gọi là "Đẳng cấp Thứ ba". Ông đã thực hiện các biện pháp nhằm hiện đại hóa và tự do hóa kinh tế Nga. Ông thành lập ngân hàng nhà nước đầu tiên ở Nga và bác bỏ sự độc quyền thương mại của giới quý tộc. Đồng thời, ông khuyến khích chủ nghĩa trọng thương bằng cách tăng xuất khẩu ngũ cốc và áp đặt lệnh cấm nhập khẩu đối với đường và các nguyên liệu khác có thể tìm thấy và sản xuất được ở Nga, nhằm thúc đẩy sản xuất và công nghiệp trong nước. Những chính sách kinh tế này cho thấy một sự chuyển hướng rõ rệt sang mô hình kinh tế thị trường phương Tây.^[13]

Pyotr III bị coi là một nhà cai trị không hiệu quả và bị nhiều người ghét bỏ. Là một hoàng tử gốc Đức sinh ra ở Phổ, lòng trung thành của ông đối với quê hương bản xứ hơn là đất nước thừa kế đã khiến ông phải hứng chịu sự phẫn nộ từ cả thần dân và quân đội Nga. Hành động gây phẫn nộ nhất là việc ông trả lại các lãnh thổ đã chinh phục cho Phổ và rút quân khỏi Chiến tranh Bảy Năm, khiến mọi chiến thắng gần đây và sự hy sinh to lớn của Nga trở nên vô nghĩa. Nhiều người trong quân đội, công dân Nga và chính Sa hậu Yekaterina đều lo sợ rằng nếu Pyotr tiếp tục nhượng bộ Phổ, điều này sẽ dẫn đến một cuộc nổi dậy trên toàn quốc và đe dọa sự ổn định của Đế quốc. Mùa xuân năm 1762, Yekaterina bắt đầu âm mưu lật đổ chồng mình, hợp tác với nhân tình Grigory Orlov và các nhân vật chủ chốt khác trong triều đình và quân đội.

Vào rạng sáng ngày 28 tháng 6 năm 1762 (lịch cũ), Yekaterina cùng một đoàn người ủng hộ dân sự và quân sự đã hành quân đến Cung điện Mùa đông, nơi bà được Tổng giám mục Novgorod tuyên bố là người thừa kế ngai vàng Nga. Pyotr cố gắng trốn thoát bằng thuyền đến căn cứ quân sự Kronstadt trên đảo Kotlin, hy vọng rằng hạm đội vẫn trung thành với ông. Tuy nhiên, các khẩu pháo của hạm đội đã nổ súng cảnh cáo vào thuyền của Pyotr, buộc ông phải quay lại bờ, với chỉ huy căn cứ tuyên bố rằng Pyotr không còn được công nhận là Hoàng đế và Nga hiện do Nữ hoàng Yekaterina cai trị. Người dân Sankt-Peterburg, bị thu hút bởi tiếng đại bác vang vọng, cũng tự vũ trang bằng gậy gộc và đá để ngăn ông trở về thủ đô. Hai mươi bốn giờ sau, khi biết rằng Viện Nguyên lão, quân đội và hạm đội đều đã tuyên thệ trung thành với Yekaterina, với sự giúp đỡ của hai người lính canh mà Pyotr từng định kỷ luật, ông bị bắt giữ và buộc phải thoái vị vào 9 tháng 7 (lịch cũ: 28 tháng 6) năm 1762.^[14]

Pyotr III bị buộc phải thoái vị vào ngày 9 tháng 7 năm 1762 (lịch cũ là 28 tháng 6), không lâu sau, ông bị đày đến Ropsha một điền trang hẻo lánh gần Sankt-Peterburg, nơi ông qua đời một thời gian ngắn sau đó. Cái chết của ông bao trùm bởi sự bí ẩn và là một trong những sự kiện gây tranh cãi nhất lịch sử Nga. Nguyên nhân chính thức, được công bố sau một cuộc khám nghiệm tử thi, là một cơn đau nặng do bệnh trĩ xuất huyết và một cơn đột quỵ do xuất huyết não. Tuy nhiên, nhiều người tin rằng ông đã bị ám sát. Các ghi chép khác nhau kể lại rằng, sau một bữa ăn trưa, những kẻ bắt giữ Pyotr đã cố gắng dìm chết ông bằng cách dùng nệm chăn, nhưng ông đã tìm cách thoát ra. Điều này khiến những kẻ bắt giữ phải dùng khăn quàng cổ để siết cổ ông đến chết.

Pyotr III được chôn cất vào ngày 3 tháng 8 (lịch cũ: 23 tháng 7) năm 1762 tại Tu viện Alexander Nevsky ở Sankt-Peterburg. Cái chết đột ngột và đáng ngờ của ông là một yếu tố quan trọng dẫn đến sự xuất hiện của các kẻ mạo danh Pyotr III sau này, đáng chú ý nhất là Yemelyan Pugachev và "Sa hoàng Pyotr III của Montenegro" (Tiểu Šćepan).

Bị lãng quên trong suốt triều đại của Yekaterina Đại đế, Pyotr III luôn được ghi nhớ trong tâm trí người con trai hợp pháp của mình, Đại vương công Pavel (sau này là Sa hoàng Pavel I của Nga), người sớm tỏ ra khinh miệt mẹ mình vì nghi án ám sát cha, và bắt chước các thói quen kiểu Phổ của cha ông. Do đó, khi lên ngôi với tên gọi Pavel I, ông đã cho khai quật thi hài cha mình và tổ chức một buổi lễ tang với đầy đủ danh dự vào năm 1796, sau khi Yekaterina qua đời.

Vào ngày 13 tháng 6 năm 2014, một tượng đài tưởng niệm Sa hoàng Pyotr III đã được khánh thành trước Lâu đài Kiel, Đức. Bức tượng đồng được tạo ra bởi nghệ sĩ người Nga Aleksandr Taratynov. Tay phải cùa ông cầm một cuộn văn kiện có khắc chữ "Mir" (мир), có nghĩa là "hòa bình", năm 1762, cùng với tên ông bằng tiếng Đức và tiếng Nga. Khoảng cách giữa tượng và ngai vàng của ông tượng trưng cho sự kết thúc sớm triều đại của ông.

Tư liệu liên quan tới Peter III of Russia tại Wikimedia Commons

• (bằng tiếng Nga) Tổ tiên và hậu duệ Pyotr III Fyodorovich, Hoàng đế Nga
• (bằng tiếng Nga) Tiểu sử Pyotr III Fyodorovitch