Đĩa bồi tụ

Đĩa bồi tụ (hay còn gọi là đĩa bồi đắp) là một cấu trúc (thường là đĩa vũ trụ tròn), được hình thành bởi vật chất, chuyển động theo quỹ đạo xung quanh một vật trung tâm có khối lượng lớn, bị phân tán thành đĩa. Vật trung tâm thường là một ngôi sao. Ma sát khiến những vật đang xoay bị xoáy về phía vật trung tâm. Lực hấp dẫn và ma sát áp dụng lục nén và tăng nhiệt độ của vật chất, gây ra phát xạ bức xạ điện từ. Tần số của bức xạ đó phụ thuộc vào khối lượng của vật trung tâm. đĩa bồi đắp của các ngôi sao trẻ và tiền ngôi sao tỏa ra tia hồng ngoại, trong khi ở sao neutron và lỗ đen thì lại là phần vùng tia X của quang phổ. Việc nghiên cứu về chế độ dao động trong đĩa bồi đắp được gọi là dao động đĩa học.^[3]^[4]

Đĩa bài tiết

Ngược lại với đĩa bồi tụ là một đĩa bài tiết mà thay vì vật chất được bồi đắp từ một đĩa vào một vật trung tâm thì nó bị đào thải, phóng ra từ trung tâm ra khỏi đĩa. Đĩa bài tiết được hình thành khi các ngôi sao hợp nhất.^[5]

Tham khảo

^ The Event Horizon Telescope Collaboration (ngày 10 tháng 4 năm 2019). "First M87 Event Horizon Telescope Results. I. The Shadow of the Supermassive Black Hole". The Astrophysical Journal. Quyển 875 số 1. doi:10.3847/2041-8213/ab0ec7.{{Chú thích tạp chí}}: Quản lý CS1: DOI truy cập mở nhưng không được đánh ký hiệu (liên kết)
^ "First-ever picture of a black hole". Hiệp hội Max Planck. ngày 10 tháng 4 năm 2019. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.
^ Nowak, Michael A.; Wagoner, Robert V. (1991). "Diskoseismology: Probing accretion disks. I - Trapped adiabatic oscillations". Astrophysical Journal. Quyển 378. tr. 656–664. Bibcode:1991ApJ...378..656N. doi:10.1086/170465.
^ Wagoner, Robert V. (2008). "Relativistic and Newtonian diskoseismology". New Astronomy Reviews. Quyển 51 số 10–12. tr. 828–834. Bibcode:2008NewAR..51..828W. doi:10.1016/j.newar.2008.03.012.
^ A binary merger origin for inflated hot Jupiter planets, E.L. Martin, H.C. Spruit, R. Tata, 9 Sep 2011

Liên kết ngoài

Accretion disk (astronomy) tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)

Bài viết liên quan đến thiên văn học này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

[1] The Event Horizon Telescope Collaboration (ngày 10 tháng 4 năm 2019). "First M87 Event Horizon Telescope Results. I. The Shadow of the Supermassive Black Hole". The Astrophysical Journal. Quyển 875 số 1. doi:10.3847/2041-8213/ab0ec7.{{Chú thích tạp chí}}: Quản lý CS1: DOI truy cập mở nhưng không được đánh ký hiệu (liên kết)

[2] "First-ever picture of a black hole". Hiệp hội Max Planck. ngày 10 tháng 4 năm 2019. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.

[3] Nowak, Michael A.; Wagoner, Robert V. (1991). "Diskoseismology: Probing accretion disks. I - Trapped adiabatic oscillations". Astrophysical Journal. Quyển 378. tr. 656–664. Bibcode:1991ApJ...378..656N. doi:10.1086/170465.

[4] Wagoner, Robert V. (2008). "Relativistic and Newtonian diskoseismology". New Astronomy Reviews. Quyển 51 số 10–12. tr. 828–834. Bibcode:2008NewAR..51..828W. doi:10.1016/j.newar.2008.03.012.

[5] A binary merger origin for inflated hot Jupiter planets, E.L. Martin, H.C. Spruit, R. Tata, 9 Sep 2011

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

x t s Sao
Hình thành	Bồi tụ Đám mây phân tử Bok globule Young stellar object Tiền sao Tiền dãy chính Herbig Ae/Be T Tauri FU Orionis Đối tượng Herbig–Haro Hayashi track Henyey track
Tiến hóa	Dãy chính Red-giant branch Horizontal branch Red clump Nhánh tiệm cận khổng lồ super-AGB Blue loop Tinh vân tiền hành tinh Tinh vân hành tinh PG1159 Dredge-up OH/IR Instability strip Luminous blue variable Blue straggler Quần thể sao Siêu tân tinh Superluminous supernova / Hypernova
Phân loại quang phổ	Sớm Muộn Dãy chính O B A F G K M Lùn nâu WR OB Subdwarf O B Gần mức khổng lồ Khổng lồ Xanh Đỏ Vàng Khổng lồ sáng Siêu khổng lồ Xanh Đỏ Vàng Cực siêu khổng lồ Vàng Carbon S CN CH Lùn trắng Đặc biệt về mặt hóa học Am Ap/Bp HgMn Helium-weak Bari Heli cực đoan Lambda Boötis Lead Technetium Be Shell B(e)
Tàn dư	Đặc Lùn trắng Hành tinh heli Lùn đen Neutron Radio-quiet Xung Đôi X-ray Từ Lỗ đen sao X-ray binary Burster SGR
Giả thuyết	Lùn xanh Xanh lá cây Lùn đen Kỳ lạ Boson Electroweak Lạ Preon Planck Tối Dark-energy Quark Q Đen Gravastar Sao lỗ đen Thiên thể Thorne–Żytkow Sắt Blitzar Lỗ trắng Planck star
Tổng hợp hạt nhân sao	Đốt cháy deuteri Đốt cháy lithi Phản ứng chuỗi proton-proton Chu trình CNO Helium flash Quá trình ba-alpha Quá trình alpha Đốt cháy carbon Đốt cháy neon Đốt cháy oxy Đốt cháy silic Quá trình s Quá trình r Fusor Tân tinh Symbiotic Tàn tích Luminous red nova
Cấu trúc	Core Vùng đối lưu Microturbulence Oscillations Vùng bức xạ Khí quyển Quang cầu Vết sao Chromosphere Vành nhật hoa Gió sao Bubble Bipolar outflow Đĩa bồi tụ Asteroseismology Helioseismology Circumstellar dust Circumstellar envelope Eddington luminosity Cơ chế Kelvin–Helmholtz
Đặc tính	Designation Dynamics Nhiệt độ hiệu dụng Độ sáng Kinematics Từ trường Cấp sao tuyệt đối Mass Độ kim loại Sự tự quay Ánh sao Biến quang Photometric system Chỉ mục màu Biểu đồ Hertzsprung-Russell Color–color diagram
Hệ sao	Đôi Contact Common envelope Eclipsing Symbiotic Phức hợp Quần tinh Mở Cầu Super Hệ hành tinh
Trái Đất làm trung tâm quan sát	Mặt Trời Solar radio emission Hệ Mặt Trời Ánh sáng Mặt Trời Sao Bắc cực Circumpolar Chòm sao Khoảnh sao Cấp sao Biểu kiến Extinction Photographic Vận tốc xuyên tâm Chuyển động riêng Parallax Photometric-standard
Danh sách	Proper names Arabic Chinese Extremes Nặng nhất Nhiệt độ cao nhất Lowest temperature Lớn nhất Smallest volume Sáng nhất Historical brightest Độ sáng tuyệt đối lớn nhất Gần nhất Nearest bright With exoplanets Brown dwarfs White dwarfs Milky Way novae Siêu tân tinh Candidates Remnants tinh vân hành tinh Timeline of stellar astronomy
Liên quan	Phó sao Sao lùn nâu Sub-brown dwarf Hành tinh Năm ngân hà Thiên hà Guest Tương tác hấp dẫn Intergalactic Planet-hosting stars Tidal disruption event
Sao Cổng thông tin Sao