Trong thần thoại La Mã, Romulus và Remus (/ˈrɒmjʊləs, -jəl- ... ˈriːməs/) là cặp song sinh có câu chuyện kể lại những sự kiện dẫn đến sự thành lập của thành Roma và vương quốc La Mã bởi Romulus. Sự kiện Romulus giết chết Remus và những truyện kể khác từ câu chuyện của họ đã truyền cảm hứng cho các nghệ sĩ qua các thời đại. Từ thời cổ đại, hình ảnh cặp đôi song sinh được con sói cái cho bú đã là biểu tượng của thành phố Roma và người La Mã cổ đại. Mặc dù câu chuyện này đã diễn ra trước sự kiện thành Roma được thành lập vào khoảng năm 750 TCN, thế nhưng những tác phẩm ghi chép lại về câu chuyện thần thoại này được biết đến đầu tiên là từ thế kỷ thứ 3 TCN. Cơ sở lịch sử hợp lý cho câu chuyện này cũng như việc liệu rằng câu chuyện thần thoại về cặp song sinh này vốn là một phần nguyên bản chính thuộc thần thoại La Mã hay là một sự phát triển sau này hiện vẫn là vấn đề đang được tranh luận.

Romulus và Remus được sinh ra ở Alba Longa, một trong số các thành bang La tinh cổ đại nằm gần vị trí thành Roma tương lai. Mẹ của họ là Rhea Silvia, bà là một trinh nữ Vesta và cũng là con gái của vị cựu vương Numitor vốn đã bị người em trai là Amulius lật đổ. Theo một số tác phẩm, Rhea Silvia đã thụ thai khi cha của họ là thần Mars viếng thăm bà trong một khu rừng thiêng liêng được dành cho ông.^[2]

Nhận thấy họ là mối đe dọa tiềm tàng cho sự cai trị của mình, vua Amulius đã ra lệnh giết chết họ và họ đã bị bỏ mặc cho tới chết bên bờ sông Tiber. Họ đã được thần Tiberinus cứu sống và sống sót nhờ vào sự chăm sóc của những người khác tại nơi mà cuối cùng sẽ là thành Roma. Trong tình tiết nổi tiếng nhất của câu chuyện, cặp song sinh đã được con sói cái nuôi nấng trong một hang động được biết đến với tên gọi là Lupercal.^[3] Cuối cùng, họ đã được một người chăn cừu tên là Faustulus nhận làm con nuôi. Họ lớn lên mà không hề biết về danh tính thực sự của mình. Qua thời gian, họ đã trở thành những nhà lãnh đạo bẩm sinh và lôi cuốn được một nhóm những người ủng hộ đến từ cộng đồng.

Đến tuổi thiếu niên, họ đã dính vào một cuộc tranh chấp giữa những người ủng hộ Numitor và Amulius. Kết quả là Remus đã bị bắt làm tù nhân và đem về Alba Longa. Cả ông nội của họ và nhà vua đều nghi ngờ về thân phận thực sự của họ. Trong khi đó, Romulus đã tổ chức một nỗ lực để giải cứu cho người em trai của mình và bắt đầu lên đường tới thành phố cùng với sự giúp đỡ. Trong thời gian này, họ biết được quá khứ của mình và đã kết hợp với lực lượng của ông nội họ nhằm khôi phục lại ngai vàng cho ông ta. Amulius đã bị giết chết và Numitor đã được khôi phục lại là vua của Alba. Cặp song sinh sau đó bắt đầu xây dựng một thành phố cho riêng họ.

Sau khi quay trở lại khu vực bảy ngọn đồi, họ đã bất đồng về việc xây dựng trên ngọn đồi nào. Romulus ưa thích đồi Palatine nằm phia trên hang Lupercal; Remus thì lại thích đồi Aventine. Sau khi không thể giải quyết được bất đồng với nhau, họ đã đồng ý xin sự chấp thuận của các vị thần thông qua một cuộc thi điềm báo. Remus đã nhìn thấy 6 con chim điềm báo đầu tiên nhưng ngay sau đó Romulus đã thấy 12 con và tuyên bố là đã giành được sự chấp thuận của thần linh. Tranh cãi mới này càng làm tăng thêm sự bất hòa giữa họ với nhau. Hệ quả là Remus đã bị Romulus hoặc một trong số những người ủng hộ ông ta giết chết.^[4] Romulus sau đó đã tiếp tục xây dựng thành Roma cùng với các thể chế, chính quyền, quân đội và các truyền thống tôn giáo của nó. Ông đã cai trị nó trong nhiều năm với vai trò là vị vua đầu tiên của nó.

Khởi nguồn của những yếu tố khác nhau trong thần thoại thành lập Roma hiện vẫn còn là một vấn đề đang được tranh luận. Chúng có thể đến từ nguồn gốc Ý của người La Mã hoặc là từ ảnh hưởng của Hy Lạp được thêm vào sau này. Việc xác định một cách rạch ròi những yếu tố nguyên gốc cho tới nay đã vượt quá sự hiểu biết của các nhà cổ điển học.^[5] Các sử gia La Mã xác định niên đại cho sự thành lập của Roma là vào khoảng năm 753 TCN, thế nhưng những ghi chép đầu tiên được biết đến về thần thoại này có niên đại là vào cuối thế kỷ thứ 3 TCN^[6] Hiện đang có tranh luận về cách thức và thời điểm câu chuyện truyền thuyết "hoàn chỉnh" được tạo nên.^[7]

• Dionysius of Halicarnassus (1937). Roman Antiquities. doi:10.4159/DLCL.dionysius_halicarnassus-roman_antiquities.1937. Truy cập ngày 19 tháng 11 năm 2016.  – via digital Loeb Classical Library (cần đăng ký mua)
• Livy (1919). History of Rome. doi:10.4159/DLCL.livy-history_rome_1.1919. Truy cập ngày 7 tháng 11 năm 2016.  – via digital Loeb Classical Library (cần đăng ký mua)
• Plutarch. “The life of Romulus”. Trong Thayer (biên tập). The Parallel Lives. Chicago: Loeb..
• Ovid (1931). Fasti. doi:10.4159/DLCL.ovid-fasti.1931. Truy cập ngày 25 tháng 11 năm 2016.  – via digital Loeb Classical Library (cần đăng ký mua)

• Crawford, Michael Hewson (1985). Coinage and Money Under the Roman Republic: Italy and the Mediterranean Economy. University of California Press. ISBN 978-0-520-05506-3. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2016.
• Rodríguez Mayorgas, Ana (2010). “Romulus, Aeneas and the Cultural Memory of the Roman Republic” (PDF). Athenaeum. 98 (1): 89–109. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 21 tháng 12 năm 2016. Truy cập ngày 14 tháng 12 năm 2016.
• Tennant, PMW (1988). “The Lupercalia and the Romulus and Remus Legend” (PDF). Acta Classica. XXXI: 81–93. ISSN 0065-1141. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 10 tháng 5 năm 2017. Truy cập ngày 19 tháng 11 năm 2016.
• Wiseman, Timothy Peter (ngày 25 tháng 8 năm 1995). Remus: A Roman Myth. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-48366-7. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2016.

• Albertoni, Margherita, et al. The Capitoline Museums: Guide. Milan: Electa, 2006. For information on the Capitoline She-Wolf.
• Beard, M., North, J., Price, S., Religions of Rome, vol. 1, illustrated, reprint, Cambridge University Press, 1998. ISBN 0-521-31682-0
• Cornell, T. (1995). The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000–264 BC). Routledge. ISBN 978-1-136-75495-1.
• Mazzoni, Cristina (ngày 29 tháng 3 năm 2010). She-Wolf: The Story of a Roman Icon. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19456-3. Truy cập ngày 2 tháng 12 năm 2016.
• Wiseman, T. P., Remus: a Roman myth, Cambridge University Press, 1995. ISBN 978-0-521-48366-7

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Romulus và Remus.

• Plutarch, the Life of Romulus
• Romulus and Remus (Romwalus and Reumwalus) and two wolves on the Franks Casket: Franks Casket, Helpers on the way to war
• Romulous and Remus on the Ara Pacis Augustae