Anh hùng cứu mĩ nhân (tiếng Trung: 英雄救美人, tiếng Pháp: Demoiselle en détresse, tiếng Đức: Verfolgte Unschuld, Jungfrau in Nöten, tiếng Anh: Damsel in distress) hoặc đôi khi Mĩ nữ sa cơ và Giai nhân mắc nạn là các dụng ngữ cho một chủ đề quen thuộc trong lịch đại văn nghệ thế giới.^[1]

Thuật ngữ Anh hùng cứu mĩ nhân ngụ ý về các xử nữ ngây thơ và bất lực bị sa vào vòng kiềm tỏa của những nhân vật phản diện (dị nhân, quái vật...), hành vi cứu mĩ nhân được coi là mục phiêu và vinh dự của các tráng sĩ^[2][3]. Theo thống kê, những truyện như vậy nếu kết thúc có hậu thì thường là anh hùng cưới giai nhân và bên nhau trọn đời ; nhưng ngược lại, cả hai được chết cùng nhau trong vinh hiển và sự tôn kính của tha nhân^[4].

Cũng theo quan điểm của giới phê bình, chủ đề văn nghệ này có bản chất tình dục, các nhân vật và diễn biến đều xoay vần trong cảm xúc giới tính. Và đó là giá trị nhân văn bên trong các câu truyện.^[5]

Ngay từ cổ đại, đã có ít nhất một đại sử thi đề cập tới thuyết anh hùng mĩ nhân, là Ramayana. Mà rốt cuộc, mục đích trong hành trình của hoàng tử Rama cũng chỉ là cứu hiền thê Sita khỏi bàn tay chúa quỷ Ravana. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, huyền thoại nổi tiếng hơn cả là truyện công chúa Andromeda bị xiềng cho hải quái xơi thịt, để rồi được tráng sĩ Perseus cứu thoát. Câu truyện này thường được học giới Tây phương coi là gốc tích của truyện ông thánh George đánh rồng cứu công chúa.

Trong thời kì thập tự chinh, bộ quy tắc hiệp sĩ thậm chí răn các chiến binh phải biết tôn trọng và bào vệ nữ lưu, coi hành vi đó là biểu hiện cao nhất của đạo đức và danh dự kị nhân khi ra sa trường. Chủ đề này thường được lặp đi lặp lại trong các huyền thoại có ngụ ý giáo huấn, mà về sau được các tác gia cô đọng hóa thành một số truyện tương đối ngắn như Rapunzel, Bạch Tuyết, Mĩ nhân say ngủ hay Nàng chăn chiên và chàng cạo ống khói. Một đặc điểm đáng lưu ý nữa, chủ đề này tỏ ra phổ biến trong văn nghệ Âu châu hơn các miền khác, kể cả Á châu - nơi cũng có truyền thông văn học lâu đời.

Ở giai đoạn cách mạng công nghiệp, khi xã hội cơ khí hóa khiến con người phải sống vô cảm hơn, thì trong văn nghệ nảy sinh trong vấn đề văn chương như Tarzan và King Kong^[6]. Rõ ràng trong một số truyện thời này, "quái vật" lại chính là cái xã hội trọng kim tiền mà ai cũng muốn đả phá. Ví dụ, trong phim Titanic, nhân vật Jack đã cứu cuộc đời nàng Rose khỏi lối sống thượng lưu phù phiếm lắm thủ đoạn chỉ bằng chút lòng thành. Mà sự đắm của con tàu Titanic chính là hình tượng hóa một xã hội đã suy đồi vì tiền bạc chức tước, cái kết thúc của nó phải là tất yếu^[7][8].

Do mức độ tương đối phổ biến cùng sự trường kì trong lịch sử nhân loại, chủ đề anh hùng cứu mĩ nhân có thể coi như sự tổng hợp lượng tác phẩm rất đồ sộ và vô cùng hấp dẫn. Nó thường được ví như một số tính chất cơ bản của dòng văn nghệ nữ tính.

Những chủ đề này đã được cập nhật liên tiếp về các nhân vật thời hiện đại, từ 'nữ điệp viên' của thập niên 1960 đến các nữ anh hùng điện ảnh và truyền hình hiện tại. Trong cuốn sách The Devil With James Bond (1967), Ann Boyd đã so sánh James Bond với truyền thuyết của St. George và thể loại "công chúa và rồng" phiên bản hiện đại, đặc biệt khi Dr. No cưỡi chiếc xe tăng hình rồng. Chủ đề gặp nạn cũng rất nổi bật trong The Spy Who Loved Me, câu chuyện được kể bằng ngôi thứ nhất từ một phụ nữ trẻ là Vivienne Michel, cô bị bọn côn đồ đe dọa hiếp dâm, sau đó Bond giết chúng và tuyên bố cô là phần thưởng của anh ta.

Phản ánh về những thay đổi này, Daphne Blake của loạt phim hoạt hình Scooby-Doo (nhân vật trong suốt loạt phim bị bắt cóc hàng chục lần, rơi qua cửa bẫy, v.v.) được miêu tả là một nữ anh hùng theo chủ nghĩa nữ quyền khôn ngoan. Bộ phim Sherlock Holmes năm 2009 có một tập phim cổ điển về trinh nữ mắc đọa, trong đó Irene Adler (do Rachel McAdams thủ vai) bị trói vào một băng truyền trong lò giết mổ công nghiệp, và được cứu khỏi việc bị cưa máy cưa đôi; Tuy nhiên, trong các tập khác của cùng bộ phim, Adler tỏ ra mạnh mẽ và quyết đoán - chẳng hạn như dễ dàng vượt qua hai tên côn đồ tìm cách cướp cô ấy (và bị cướp ngược lại). Trong cao trào của bộ phim, chính Adler là người cứu rỗi ngày hôm đó, tháo dỡ một thiết bị đầu độc toàn bộ thành viên quốc hội vào khoảng khắc cuối cùng.

Cảnh cuối cùng trong bộ phim Enchanted của Walt Disney Pictures năm 2007, các vai truyền thống bị đảo ngược khi nhân vật nam chính Robert (Patrick Dempsey) bị Nữ hoàng Narissa (Susan Sarandon) biến thành rồng và bắt giữ. Trong một bộ đồ hóa trang King Kong, cô đưa anh lên đỉnh của một tòa nhà chọc trời ở New York, cho đến khi người yêu của Robert là Giselle trèo lên đó với thanh kiếm trong tay và cứu anh ta.

Vô hình trung thì một sự đảo ngược vai trò tương tự được thể hiện rõ trong Cô gái có hình xăm rồng của Stieg Larsson, trong đó cảnh cao trào là nhân vật nam chính bị một kẻ giết người hàng loạt bắt, nhốt trong một căn phòng tra tấn dưới lòng đất, bị xích, bị bắt khỏa thân và bị làm nhục khi người bạn nữ của anh ta bước vào để cứu anh và diệt kẻ ác. Vẫn có một ví dụ khác là Foxglove Summer, một phần Rivers of London của Ben Aaronovitch - nhân vật chính Peter Grant bị Nữ hoàng xứ Thần tiên trói và bắt giữ, và chính bạn gái của Grant đã cưỡi một con ngựa thép đến giải cứu anh ta. Một sự đảo ngược vai trò khác là trong Titanic, do James Cameron đạo diễn. Sau khi Jack bị còng tay vào một cái ống trong văn phòng, bỏ mặc cho chết đuối, Rose đã bỏ gia đình để giải cứu anh ta.

Trong trò chơi máy tính và trò chơi điện tử, các nhân vật nữ thường được giao vai thiếu nữ gặp nạn, với mục tiêu giải cứu họ là mục tiêu của trò chơi.^[9][10] Một ví dụ ban đầu về nguyên mẫu thiếu nữ trong trò chơi điện tử là Pauline, một nhân vật của Nintendo trong trò chơi điện tử thùng Donkey Kong năm 1981.

Trong loạt trò chơi Dragon's Lair, Công chúa Daphne, cô con gái xinh đẹp của Vua Aethelred, đóng vai thiếu nữ gặp nạn của loạt trò chơi.^[11][12] Trò chơi Dragon's Lair đầu tiên, được phát hành vào năm 1983, kể về anh hùng Dirk the Daring phải đối mặt với một loạt thử thách để giải cứu Daphne khỏi một con rồng tên là Singe.^[13] Jon M. Gibson của GameSpy gọi cô là "hình mẫu" của lối chơi ẩn dụ.^[14]

Công chúa Peach trong phần lớn loạt game Mario cũng là một ví dụ điển hình. Cô liên tục bị bắt cóc trong suốt loạtSuper Mario, bắt đầu với lần ra mắt đầu tiên trong Super Mario Bros. năm 1985. Trong hầu hết các phiên bản, cô bị Bowser cùng bè lũ tay sai của hắn bắt cóc và nhốt trong một lâu đài và đợi Mario đến giải cứu cô.^[15] Theo tạp chí Time thì Peach được mô tả là "điển hình thiếu nữ gặp nạn" và những vụ bắt cóc liên tiếp của cô chỉ là trò đùa.^[16][17]

Công chúa Zelda trong loạt The Legend of Zelda bản đầu tiên đã được Gladys L. Knight mô tả trong cuốn sách Những nữ anh hùng hành động của bà là "có lẽ là một trong những công chúa 'thiếu nữ gặp nạn' nổi tiếng nhất trong lịch sử trò chơi điện tử".^[18] Trong hầu hết các phần chơi, cô được giao vai trò là "công chúa gặp nguy hiểm", yêu cầu anh hùng, Link, phải giải cứu cô, mặc dù các trò chơi sau này, chẳng hạn như Breath of the Wild, đã giới thiệu cô như một nhân vật có cá tính được xây dựng rõ ràng hơn.^[19]

Năm 1989, một nhân vật khác của Nintendo, Công chúa Daisy, được chọn vào vai thiếu nữ gặp nạn trong Super Mario Land.^[20] Trong Prince of Persia, mục tiêu của trò chơi là cứu một nàng công chúa bị giam cầm, buộc nhân vật người chơi phải giải cứu cô.^[21]

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện về Thiếu nữ gặp nạn.

• Hiệp sĩ lang thang
• Phép ẩn dụ trong văn học
• Hội chứng phụ nữ da trắng mất tích
• Hình ảnh phụ nữ trong truyện tranh
• Hình ảnh phụ nữ trong trò chơi điện tử
• Nữ hoàng la hét
• Nhân vật kiểu mẫu

• Hans-Jürgen Lüsebrink: Die verfolgte Unschuld und ihre Advokaten – zur Rhetorik und öffentlichen Wirkung empfindsamer Rede im Frankreich des 18. Jahrhunderts. In: Klaus P. Hansen (Hrsg.): Empfindsamkeiten. Rothe, Passau 1990, ISBN 3-927575-15-1, S. 121–135.
• Pascal Nicklas: Aporie und Apotheose der verfolgten Unschuld. Samuel Richardson und Sophie von La Roche. In: Colloqium Helveticum. Nr. 24, 1996, ISSN 0179-3780, S. 29–60.
• Mario Praz: The Romantic Agony. 2. Auflage. Nachdruck. Oxford University Press, Oxford (England) 1991, ISBN 0-19-281061-8 (englisch).
• Gabriele Dietze: Hardboiled Woman. Geschlechterkrieg im amerikanischen Kriminalroman. Europäische Verlagsanstalt, Hamburg 1997, ISBN 3-434-50411-7.
• Hans-Dieter Gelfert: Kleine Geschichte der englischen Literatur. 2., aktualisierte Auflage. Beck, München 2005, ISBN 3-406-52856-2.
• Robert K. Klepper: Silent Films, 1877–1996. A Critical Guide to 646 Movies. McFarland, Jefferson (North Carolina/USA) 2005, ISBN 0-7864-2164-9 (englisch).
• Verena-Susanna Nungesser: Verfolgte Unschuld und Serienmörder. Strukturen, Funktionen und transmediale Transformationen des „Blaubart"-Märchens in angloamerikanischer Literatur und Film. Lit Verlag, Münster u. a. 2012, ISBN 978-3-643-11917-9 (zugleich Dissertation, Universität Gießen 2010).
• Mario Praz (1930) The Romantic Agony Chapter 3: 'The Shadow of the Divine Marquis'
• Robert K. Klepper, Silent Films, 1877-1996, A Critical Guide to 646 Movies, pub. McFarland & Company, ISBN 0-7864-2164-9
• EDP (2019). "damsel in distress". Truy cập ngày 31 tháng 7 năm 2019.
• Glosbe (2019). "damisela". ja.glosbe.com. Truy cập ngày 2 tháng 12 năm 2019. {{Chú thích web}}: Đã bỏ qua văn bản “Sách tiếng Nhật” (trợ giúp)

• Anh hùng cứu mĩ nhân an Beispielen des "Damsel-in-Distress-Topos" der Webseite tvtropes.org
• Anh hùng cứu mĩ nhân, en dokumentärserie om tropen inom datorspel av Anita Sarkeesian
• Dystropia: How The Damsel in Distress Has Evolved Lưu trữ ngày 30 tháng 10 năm 2020 tại Wayback Machine