Thành phố thuộc tỉnh là một loại hình đơn vị hành chính cấp hai tại Việt Nam, tương đương với quận, huyện, thị xã và thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là cấp huyện).

Thành phố trực thuộc trung ương

Thành phố thuộc tỉnh
Thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương

Thành phố thuộc tỉnh là một đô thị lớn về kinh tế, văn hóa và kết nối giao thông của một tỉnh; nó còn là trung tâm hành chính, nơi đặt trụ sở các cơ quan nhà nước của tỉnh đó nếu nó là tỉnh lị. Một số thành phố thuộc tỉnh còn được chỉ định làm trung tâm kinh tế và văn hóa của cả một vùng (liên tỉnh).

Một thành phố thuộc tỉnh được chia thành nhiều phường (phần nội thành) và xã (phần ngoại thành). Do đó, về loại hình, thành phố thuộc tỉnh là một đô thị và dân cư tại đó được xếp là dân thành thị, nhưng vẫn có thể còn một phần dân sống bằng nông nghiệp ở các xã ngoại thành.

Hiện nay, Việt Nam có 7 thành phố thuộc tỉnh có mức độ đô thị hóa cao, chỉ có phường mà không có xã trực thuộc là: Bắc Ninh, Dĩ An, Đông Hà, Sóc Trăng, Thủ Dầu Một, Từ Sơn và Vĩnh Long. Trước đây, Hạ Long (thuộc tỉnh Quảng Ninh), Huế (thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế) và Đà Nẵng (thuộc tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng cũ) cũng đã từng là thành phố chỉ có phường, không có xã trực thuộc, tuy nhiên sau khi sáp nhập huyện Hoành Bồ, Hạ Long lại có xã trực thuộc, thành phố Đà Nẵng (cũ) thì giải thể và trở thành thành phố Đà Nẵng trực thuộc trung ương như hiện nay, còn thành phố Huế sau khi mở rộng địa giới hành chính từ 1/7/2021 thì lại có xã trực thuộc.

• Trong Hiến pháp 2013, Chương IX: Chính quyền địa phương^[1], Khoản 1 Điều 110 có viết:

1. Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được phân định như sau:

Nước chia thành tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;

Tỉnh chia thành huyện, thị xã và thành phố thuộc tỉnh; thành phố trực thuộc trung ương chia thành quận, huyện, thị xã và đơn vị hành chính tương đương;

Huyện chia thành xã, thị trấn; thị xã và thành phố thuộc tỉnh chia thành phường và xã; quận chia thành phường.

Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.

• Trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015^[2] (sửa đổi, bổ sung 2019^[3]), quy định tại Điều 2: Đơn vị hành chính, Chương I: Những quy định chung:

Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm có:

1. Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh);

2. Huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp huyện);

3. Xã, phường, thị trấn (sau đây gọi chung là cấp xã);

4. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.

Như vậy, thành phố thuộc tỉnh nằm ở cấp hành chính thứ hai trong 3 cấp hành chính (cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã) của Việt Nam.

Tuy nhiên, so với các quận, huyện, thị xã, thì thành phố thuộc tỉnh thường lớn hơn và có vị thế quan trọng hơn. Vai trò này được ghi rõ trong Nghị định số 15/2007/NĐ-CP của Chính phủ^[4]: "Thành phố thuộc tỉnh có vị trí là trung tâm chính trị, kinh tế - xã hội hoặc là trung tâm kinh tế, văn hoá, xã hội, khoa học kỹ thuật, du lịch, dịch vụ, đầu mối giao thông của tỉnh và giao lưu trong nước, quốc tế; có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội liên huyện, liên tỉnh và vùng lãnh thổ" (Điều 5). Cũng theo nghị định này thì thành phố thuộc tỉnh là đơn vị hành chính cấp huyện loại I trong tổng số các loại.

Theo Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13^[5] của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành năm 2016, tại Điều 5, Mục 2: Tiêu chuẩn của đơn vị hành chính đô thị, Chương I: Tiêu chuẩn của đơn vị hành chính thì một thành phố thuộc tỉnh cần phải đáp ứng các tiêu chuẩn như sau:

Điều 5. Tiêu chuẩn của thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương

1. Quy mô dân số từ 150.000 người trở lên.

2. Diện tích tự nhiên từ 150 km² trở lên.

3. Đơn vị hành chính trực thuộc:

a) Số đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc có từ 10 đơn vị trở lên;

b) Tỷ lệ số phường trên tổng số đơn vị hành chính cấp xã từ 65% trở lên.

4. Đã được công nhận là đô thị loại I hoặc loại II hoặc loại III; hoặc khu vực dự kiến thành lập thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương đã được phân loại đạt tiêu chí của đô thị loại I hoặc loại II hoặc loại III.

5. Cơ cấu và trình độ phát triển kinh tế - xã hội đạt quy định tại Phụ lục 1 ban hành kèm theo Nghị quyết này.

Thành phố	Tỉnh	Diện tích (km²')	Dân số	Mật độ dân số	Hành chính		Loại đô thị	Hình ảnh
					Phường	Xã
Bà Rịa 2012	Bà Rịa – Vũng Tàu Đông Nam Bộ	91,46	122.045	1.334	7 phường	3 xã	II 2014
Bạc Liêu 2010	Bạc Liêu Đồng bằng sông Cửu Long	213,8	158.264	740	7 phường	3 xã	II 2014
Bảo Lộc 2010	Lâm Đồng Tây Nguyên	232,56	162.599	699	6 phường	5 xã	III 2009
Bắc Giang 2005	Bắc Giang Đông Bắc Bộ	258,30	371.151	1.436	21 phường	10 xã	II 2024
Bắc Kạn 2015	Bắc Kạn Đông Bắc Bộ	137	45.036	329	6 phường	2 xã	III 2012
Bắc Ninh 2006	Bắc Ninh Đồng bằng sông Hồng	82,64	270.426	3.272	17 phường	0 xã	I 2017
Bến Cát 2024	Bình Dương Đông Nam Bộ	234,35	355.663	1.518	7 phường	1 xã	III 2018
Bến Tre 2009	Bến Tre Đồng bằng sông Cửu Long	70,60	147.560	2.090	6 phường	6 xã	II 2019
Biên Hòa 1976	Đồng Nai Đông Nam Bộ	263,62	1.272.235	4.826	24 phường	1 xã	I 2015
Buôn Ma Thuột 1995	Đắk Lắk Tây Nguyên	377,18	434.256	1.151	11 phường	8 xã	I 2010
Cam Ranh 2010	Khánh Hòa Duyên hải Nam Trung Bộ	316	138.510	438	9 phường	6 xã	III 2009
Cao Bằng 2012	Cao Bằng Đông Bắc Bộ	107,12	73.549	687	8 phường	3 xã	III 2010
Cao Lãnh 2007	Đồng Tháp Đồng bằng sông Cửu Long	107	213.945	1.999	7 phường	6 xã	II 2020
Cà Mau 1999	Cà Mau Đồng bằng sông Cửu Long	249,23	226.372	908	9 phường	7 xã	II 2010
Cẩm Phả 2012	Quảng Ninh Đông Bắc Bộ	386,5	190.232	492	13 phường	2 xã	II 2015
Châu Đốc 2013	An Giang Đồng bằng sông Cửu Long	105,23	101.765	967	5 phường	2 xã	II 2015
Chí Linh 2019	Hải Dương Đồng bằng sông Hồng	282,91	220.421	779	14 phường	5 xã	III 2015
Dĩ An 2020	Bình Dương Đông Nam Bộ	60,05	463.023	7.711	7 phường	0 xã	II 2023
Đà Lạt 1893	Lâm Đồng Tây Nguyên	391,69	240.092	613	12 phường	4 xã	I 2009
Điện Biên Phủ 2003	Điện Biên Tây Bắc Bộ	306,58	84.672	276	7 phường	5 xã	III 2003
Đông Hà 2009	Quảng Trị Bắc Trung Bộ	73,08	164.228	2.247	9 phường	0 xã	II 2024
Đông Triều 2024	Quảng Ninh Đông Bắc Bộ	395,95	248.896	628	13 phường	6 xã	III 2020
Đồng Hới 2004	Quảng Bình Bắc Trung Bộ	155,87	136.078	873	9 phường	6 xã	II 2014
Đồng Xoài 2018	Bình Phước Đông Nam Bộ	167,32	108.595	649	6 phường	2 xã	III 2014
Gia Nghĩa 2019	Đắk Nông Tây Nguyên	284,11	68.215	240	6 phường	2 xã	III 2015
Gò Công 2024	Tiền Giang Đồng bằng sông Cửu Long	101,69	151.937	1.494	7 phường	3 xã	III 2017
Hải Dương 1997	Hải Dương Đồng bằng sông Hồng	111,64	299.638	2.684	18 phường	6 xã	I 2019
Hà Giang 2010	Hà Giang Đông Bắc Bộ	133,46	58.408	438	5 phường	3 xã	III 2009
Hà Tiên 2018	Kiên Giang Đồng bằng sông Cửu Long	107,92	59.744	554	5 phường	2 xã	III 2012
Hà Tĩnh 2007	Hà Tĩnh Bắc Trung Bộ	56,54	108.097	1.912	12 phường	15 xã	II 2019
Hạ Long 1993	Quảng Ninh Đông Bắc Bộ	1.119,12	322.710	288	20 phường	12 xã	I 2013
Hòa Bình 2006	Hòa Bình Tây Bắc Bộ	348,65	135.718	389	12 phường	7 xã	III 2005
Hội An 2008	Quảng Nam Duyên hải Nam Trung Bộ	61,48	98.599	1.604	9 phường	4 xã	III 2006
Hồng Ngự 2020	Đồng Tháp Đồng bằng sông Cửu Long	121,84	100.610	826	5 phường	2 xã	III 2018
Huế 1929	Thừa Thiên Huế Bắc Trung Bộ	265,99	652.572	2.453	29 phường	7 xã	I 2005
Hưng Yên 2009	Hưng Yên Đồng bằng sông Hồng	73,89	118.646	1.606	6 phường	9 xã	III 2007
Kon Tum 2009	Kon Tum Tây Nguyên	432,98	205.762	389	10 phường	11 xã	III 2005
Lai Châu 2013	Lai Châu Tây Bắc Bộ	92,37	42.973	465	5 phường	2 xã	III 2013
Lào Cai 2004	Lào Cai Tây Bắc Bộ	282,13	130.671	463	10 phường	7 xã	II 2014
Lạng Sơn 2002	Lạng Sơn Đông Bắc Bộ	77,94	106.879	1.371	5 phường	3 xã	II 2019
Long Khánh 2019	Đồng Nai Đông Nam Bộ	191,75	171.276	893	9 phường	4 xã	III 2015
Long Xuyên 1999	An Giang Đồng bằng sông Cửu Long	115,36	286.140	2.480	10 phường	2 xã	I 2020
Móng Cái 2008	Quảng Ninh Đông Bắc Bộ	519,58	108.553	209	7 phường	9 xã	II 2018
Mỹ Tho 1967	Tiền Giang Đồng bằng sông Cửu Long	81,54	237.109	2.908	8 phường	6 xã	I 2016
Nam Định 1921	Nam Định Đồng bằng sông Hồng	120,9	364.181	3.012	14 phường	7 xã	II 2024
Ngã Bảy 2020	Hậu Giang Đồng bằng sông Cửu Long	78,07	107.542	1.378	4 phường	2 xã	III 2015
Nha Trang 1977	Khánh Hòa Duyên hải Nam Trung Bộ	251	422.601	1.684	14 phường	8 xã	I 2009
Ninh Bình 2007	Ninh Bình Đồng bằng sông Hồng	46,75	132.728	2.839	11 phường	3 xã	II 2014
Phan Rang – Tháp Chàm 2007	Ninh Thuận Duyên hải Nam Trung Bộ	79,19	167.394	2.114	12 phường	1 xã	II 2015
Phan Thiết 1999	Bình Thuận Duyên hải Nam Trung Bộ	210,90	228.536	1.084	11 phường	4 xã	II 2009
Phổ Yên 2022	Thái Nguyên Đông Bắc Bộ	258,42	231.363	895	13 phường	5 xã	III 2019
Phú Quốc 2020	Kiên Giang Đồng bằng sông Cửu Long	590,27	177.560	301	2 phường	7 xã	II 2014
Phúc Yên 2018	Vĩnh Phúc Đồng bằng sông Hồng	120,13	155.575	1.295	7 phường	2 xã	III 2013
Phủ Lý 2008	Hà Nam Đồng bằng sông Hồng	87,64	224.212	2.558	10 phường	4 xã	II 2018
Pleiku 1999	Gia Lai Tây Nguyên	260,77	274.018	1.051	14 phường	7 xã	I 2020
Quảng Ngãi 2005	Quảng Ngãi Duyên hải Nam Trung Bộ	160,15	278.496	1.739	9 phường	13 xã	II 2015
Quy Nhơn 1986	Bình Định Duyên hải Nam Trung Bộ	286	481.110	1.682	12 phường	5 xã	I 2010
Rạch Giá 2005	Kiên Giang Đồng bằng sông Cửu Long	105,86	259.860	2.455	10 phường	1 xã	II 2014
Sa Đéc 2013	Đồng Tháp Đồng bằng sông Cửu Long	59,81	106.198	1.776	6 phường	3 xã	II 2018
Sầm Sơn 2017	Thanh Hóa Bắc Trung Bộ	44,94	129.801	2.888	8 phường	2 xã	III 2017
Sóc Trăng 2007	Sóc Trăng Đồng bằng sông Cửu Long	76,15	229.056	3.008	9 phường	0 xã	II 2022
Sông Công 2015	Thái Nguyên Đông Bắc Bộ	97,31	128.357	1.319	7 phường	3 xã	II 2024
Sơn La 2008	Sơn La Tây Bắc Bộ	323,51	106.052	328	7 phường	5 xã	II 2019
Tam Điệp 2015	Ninh Bình Đồng bằng sông Hồng	104,98	63.827	608	6 phường	3 xã	III 2012
Tam Kỳ 2006	Quảng Nam Duyên hải Nam Trung Bộ	100,26	122.374	1.221	8 phường	4 xã	II 2016
Tân An 2009	Long An Đồng bằng sông Cửu Long	81,94	207.120	2.528	8 phường	5 xã	II 2019
Tân Uyên 2023	Bình Dương Đông Nam Bộ	191,76	466.053	2.430	10 phường	2 xã	III 2018
Tây Ninh 2013	Tây Ninh Đông Nam Bộ	139,92	259.610	1.855	7 phường	3 xã	III 2012
Thanh Hóa 1994	Thanh Hóa Bắc Trung Bộ	228,22	615.106	2.695	33 phường	14 xã	I 2014
Thái Bình 2004	Thái Bình Đồng bằng sông Hồng	67,71	206.037	3.043	10 phường	9 xã	II 2013
Thái Nguyên 1962	Thái Nguyên Đông Bắc Bộ	222,93	340.403	1.527	21 phường	11 xã	I 2010
Thủ Dầu Một 2012	Bình Dương Đông Nam Bộ	118,91	336.705	2.832	14 phường	0 xã	I 2017
Thuận An 2020	Bình Dương Đông Nam Bộ	83,71	618.984	7.394	9 phường	1 xã	III 2017
Trà Vinh 2010	Trà Vinh Đồng bằng sông Cửu Long	67,94	112.738	1.659	7 phường	1 xã	II 2016
Tuyên Quang 2010	Tuyên Quang Đông Bắc Bộ	184,38	232.230	1.260	10 phường	5 xã	II 2021
Tuy Hòa 2005	Phú Yên Duyên hải Nam Trung Bộ	106,82	155.921	1.460	9 phường	3 xã	II 2013
Từ Sơn 2021	Bắc Ninh Đồng bằng sông Hồng	61,08	202.874	3.321	12 phường	0 xã	III 2018
Uông Bí 2011	Quảng Ninh Đông Bắc Bộ	256,30	120.982	472	9 phường	1 xã	II 2013
Việt Trì 1962	Phú Thọ Đông Bắc Bộ	111,75	315.850	2.826	11 phường	9 xã	I 2012
Vinh 1963	Nghệ An Bắc Trung Bộ	105,00	339.114	3.230	24 phường	9 xã	I 2008
Vị Thanh 2010	Hậu Giang Đồng bằng sông Cửu Long	118,86	72.908	613	5 phường	4 xã	II 2019
Vĩnh Long 2009	Vĩnh Long Đồng bằng sông Cửu Long	47,82	217.120	4.540	10 phường	0 xã	II 2020
Vĩnh Yên 2006	Vĩnh Phúc Đồng bằng sông Hồng	50,80	150.928	2.971	8 phường	1 xã	II 2014
Vũng Tàu 1991	Bà Rịa – Vũng Tàu Đông Nam Bộ	141,10	526.077	3.728	16 phường	1 xã	I 2013
Yên Bái 2002	Yên Bái Tây Bắc Bộ	106,83	147.172	1.378	8 phường	6 xã	II 2023

Đến ngày 1 tháng 1 năm 2025, Việt Nam có 85 thành phố thuộc tỉnh. Trong đó:

• 58 thành phố là tỉnh lỵ
• 27 thành phố không phải là tỉnh lỵ
• 2 tỉnh có 5 thành phố trực thuộc:
  • Bình Dương: Thủ Dầu Một, Dĩ An, Thuận An, Tân Uyên, Bến Cát
  • Quảng Ninh: Hạ Long, Móng Cái, Uông Bí, Cẩm Phả, Đông Triều
• 3 tỉnh có 3 thành phố trực thuộc:
  • Thái Nguyên: Thái Nguyên, Sông Công, Phổ Yên
  • Đồng Tháp: Cao Lãnh, Sa Đéc, Hồng Ngự
  • Kiên Giang: Rạch Giá, Hà Tiên, Phú Quốc
• 13 tỉnh có 2 thành phố trực thuộc:
  • Vĩnh Phúc: Vĩnh Yên, Phúc Yên
  • Bắc Ninh: Bắc Ninh, Từ Sơn
  • Hải Dương: Hải Dương, Chí Linh
  • Ninh Bình: Ninh Bình, Tam Điệp
  • Thanh Hóa: Thanh Hóa, Sầm Sơn
  • Quảng Nam: Tam Kỳ, Hội An
  • Khánh Hòa: Nha Trang, Cam Ranh
  • Lâm Đồng: Đà Lạt, Bảo Lộc
  • Đồng Nai: Biên Hòa, Long Khánh
  • Bà Rịa - Vũng Tàu: Bà Rịa, Vũng Tàu
  • Tiền Giang: Mỹ Tho, Gò Công
  • An Giang: Long Xuyên, Châu Đốc
  • Hậu Giang: Vị Thanh, Ngã Bảy

• 40 tỉnh còn lại có 1 thành phố trực thuộc.

• Thành phố có diện tích lớn nhất là Hạ Long (Quảng Ninh) với 1.119,36 km².
• Thành phố có diện tích nhỏ nhất là Sầm Sơn (Thanh Hóa) với 44,94 km².
• Thành phố có nhiều đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc nhất là Thanh Hóa (Thanh Hóa) với 47 đơn vị hành chính cấp xã (33 phường và 14 xã).
• Thành phố có ít đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc nhất là Ngã Bảy (Hậu Giang) với 6 đơn vị hành chính cấp xã (4 phường và 2 xã).
• Thành phố có nhiều xã nhất là Hà Tĩnh (Hà Tĩnh) với 15 xã.
• Có 7 thành phố chỉ có phường, không có xã trực thuộc là: Bắc Ninh (Bắc Ninh), Dĩ An (Bình Dương), Đông Hà (Quảng Trị), Sóc Trăng (Sóc Trăng), Thủ Dầu Một (Bình Dương), Từ Sơn (Bắc Ninh) và Vĩnh Long (Vĩnh Long).
• Thành phố có nhiều phường nhất là Thanh Hóa (Thanh Hóa) với 33 phường.
• Thành phố có ít phường nhất là Phú Quốc (Kiên Giang) với 2 phường và cũng là thành phố đảo duy nhất ở Việt Nam.

• Phân cấp hành chính Việt Nam

• TCTKVN (2009). Tổng điều tra dân số và nhà ở Việt Nam năm 2009: Kết quả toàn bộ. Hà Nội: Ban chỉ đạo Tổng điều tra dân số và nhà ở trung ương.

• Nghị định số 62/2011/NĐ-CP của Chính phủ: Về thành lập thành phố thuộc tỉnh, thị xã, quận, phường, thị trấn Nguyễn Tấn Dũng 26 tháng 7 năm 2011
• Thông tư số 02/2012/TT-BNV của Bộ Nội vụ: Hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định số 62/2011/NĐ-CP ngày 26 tháng 7 năm 2011 của Chính phủ về thành lập thành phố thuộc tỉnh, thị xã, quận, phường, thị trấn 15 tháng 6 năm 2012